Czym są i czemu służą mechanizmy obronne?
Zdarzyło ci się kiedyś zareagować na coś w sposób, który później trudno było ci zrozumieć? Zadziałał wtedy jeden z mechanizmów obronnych.
Nasz umysł w celu ochrony aktywuje mechanizmy obronne wtedy, gdy przeżywamy trudne emocje lub przeżywamy wewnętrzny konflikt. Choć strategie te powstają poza świadomością, mają one ogromny wpływ na nasze życie. Nie są ani dobre, ani złe. Są po prostu potrzebne, lecz – jak w każdej regule – z pewnymi wyjątkami.
Czym są mechanizmy obronne?
Termin ten wywodzi się z psychoanalizy, a jego autorem jest Zygmunt Freud. Mechanizmy obronne to nieświadome procesy psychiczne, które pomagają nam poradzić sobie z napięciem, lękiem, wstydem, winą lub poczuciem zagrożenia. Dzielą się na prymitywne (niedojrzałe) i dojrzałe. Problem pojawia się wtedy, gdy stosujemy je w sposób automatyczny i/lub ciągły, nawet wtedy, gdy utrudniają nam życie.
Przykłady mechanizmów obronnych:
- Wyparcie – polega na „wypchnięciu” bolesnych treści poza świadomość.
Przykład: Osoba, która doświadczyła traumy w dzieciństwie, nie pamięta kluczowych wydarzeń lub mówi o nich w sposób obojętny.
- Zaprzeczanie – polega na nieprzyjmowaniu do wiadomości czegoś, co wywołuje lęk lub dyskomfort.
Przykład: Osoba straciła pracę, jednak wciąż nie może się z tym pogodzić i codziennie rano wychodzi z domu „do pracy” tak jak robiła to dotychczas.
- Projekcja – polega na przypisaniu innym osobom własnych nieakceptowanych myśli, uczuć czy impulsów.
Przykład: Ktoś, kto sam odczuwa zazdrość, może twierdzić, że to partner go kontroluje i nie ma do niego zaufania.
- Racjonalizacja – polega na „zracjonalizowaniu” czegoś, co wywołuje w nas napięcie, tworząc logiczne, ale nieprawdziwe wytłumaczenia.
Przykład: Po nieudanej rozmowie kwalifikacyjnej możemy „zracjonalizować sobie” porażkę, mówiąc: „I tak nie zależało mi na tej pracy”.
- Regresja – polega na „cofnięciu się” do wcześniejszego etapu rozwoju, by uniknąć aktualnie przeżywanego napięcia.
Przykład: Dorosły, który podczas konfliktu płacze, obraża się, trzaska drzwiami (reagowanie jak dziecko).
- Idealizacja i dewaluacja – polega na postrzeganiu danej osoby albo jako idealnej albo całkowicie złej.
Przykład: Spostrzeganie partnera jako ideału, pomijając jego wady i niedoskonałości, szczególnie na początku związku. Natomiast po rozstaniu, przypisywanie byłemu partnerowi wszystkich win i negatywnych cech, umniejszając przy tym jego zaletom.
- Sublimacja – uznawana jest za zdrowy sposób radzenia sobie z trudnymi impulsami – polega na przekształceniu ich w społecznie akceptowane lub twórcze działania.
Przykład: Osoba, która czuje silną złość, przekłada ją na intensywny trening sportowy lub tworzenie sztuki.
Czemu służą mechanizmy obronne?
Mechanizmy obronne pozwalają:
- zachować poczucie spójności i tożsamości
- zminimalizować lęk i napięcie
- ochronić się przed poczuciem winy, wstydu, odrzucenia
- przetrwać traumatyczne lub zagrażające sytuacje
Jednak zbyt częste ich stosowanie może prowadzić do:
- trudności w relacjach
- wypierania rzeczywistości
- problemów z rozpoznawaniem, wykorzystywaniem i regulacją emocji
- zatrzymania rozwoju osobistego.
Jeśli czujesz, że coś cię blokuje, warto poszukać wsparcia u psychoterapeuty, który pomoże w rozpoznaniu i przekształceniu nieadaptacyjnych mechanizmów obronnych w bardziej świadome i zdrowsze sposoby radzenia sobie.
Autor: psycholog mgr Natalia Wrona
