Każdy z nas postrzega/ocenia siebie w określony sposób, biorąc pod uwagę to, jaki jest, jakie ma cechy charakteru, jakie zasoby, umiejętności czy możliwości. Nazywamy to samooceną, która w dużej mierze będzie wpływać na nasz rozwój osobisty, relacje z innymi oraz zdrowie psychiczne.
Czym jest samoocena?
Samoocena to subiektywna ocena własnej osoby. Nie jest nią tylko to, w czym czujemy się kompetentni lub niekompetentni (aspekt poznawczy). To też emocje, które towarzyszą tym przekonaniom (aspekt emocjonalny). Jest to więc swego rodzaju połączenie przekonań i uczuć wobec siebie samego, które nie jest stałe czy niemożliwe do zmiany.
Rodzaje samooceny
- wysoka – wiąże się z poczuciem własnej wartości, akceptacją siebie i odpornością na krytykę
Przykład: po niezdanym egzaminie na prawo jazdy możemy pomyśleć: „Nie poszło mi najlepiej, ale następnym razem przygotuję się lepiej”.
- niska – oznacza brak wiary w siebie, skłonność do samokrytyki, obawę przed oceną innych
Przykład: po niezdanym egzaminie na prawo jazdy możemy pomyśleć: „Jestem beznadziejny! Nie potrafię prowadzić samochodu i nigdy się już nie nauczę”.
- stabilna – spójny obraz siebie, niezależny od popełnionych błędów czy odniesionych porażek
- niestabilna – jest zmienna i podatna na osiągane sukcesy, poniesioną porażkę czy doznaną krytykę; można ją porównać do huśtawki
Przykład: gdy szef pochwali nas w pracy, możemy pomyśleć: „Docenił moją pracę, pochwalił mnie. Czuję, że jestem dobry w tym, co robię!”, a gdy ten sam szef innym razem skrytykuje naszą pracę, możemy pomyśleć: „Znowu skrytykował moją pracę. Na pewno uważa, że jestem beznadziejny. I ma rację – nie nadaję się do tego!”.
Co kształtuje samoocenę?
Na samoocenę wpływ mają m.in.:
1. Doświadczenia z dzieciństwa – akceptacja bliskich (lub jej brak), wsparcie emocjonalne (lub jego brak), konstruktywna krytyka od rodziców czy nauczycieli (lub destrukcyjna krytyka)
Przykład: samoocena dziecka, które słyszy od swoich rodziców, żeby spróbowało jeszcze raz, gdy coś mu się nie uda, że da sobie radę nawet, gdy nie wyjdzie za kolejnym razem, z większym prawdopodobieństwem będzie wyższa niż gdy usłyszy, że czegoś nie potrafi i bez sensu próbować po raz drugi.
2. Relacje społeczne – sposób, w jaki jesteśmy postrzegani i oceniani przez innych.
Przykład: samoocena będzie z dużym prawdopodobieństwem wyższa, jeśli przyjaciel, który pomimo popełnionych błędów czy poniesionych porażek, wciąż nam kibicuje i wspiera, niż gdy dodatkowo dobija i podważa jeszcze inne nasze umiejętności.
3. Doświadczenia życiowe – osiągnięcia będą sprzyjać podwyższeniu samooceny, natomiast trudności mogą ją obniżać. Kluczem do stabilnej samooceny jest to, aby doceniać i odpowiednio interpretować sukcesy oraz wyciągać konstruktywne i budujące wnioski z poniesionych porażek.
Przykład: zdaliśmy egzamin maturalny, z czego bardzo się cieszymy, bo spędziliśmy na nauce wiele godzin, dzięki czemu byliśmy przygotowani à samoocena rośnie. Natomiast gdybyśmy nie zdali matury, załamali się, że już nigdy się nie uda, że egzaminy są za trudne i nie damy rady się przygotować do poprawy à samoocena spada. W obu przypadkach odpowiednia interpretacja tych dwóch doświadczeń i wyciągnięcie adekwatnych wniosków będzie wpływało na stabilną i pozytywną samoocenę niezależnie od uzyskanych wyników egzaminu.
Samoocena a dobrostan psychiczny
Samoocena ma wpływ na nasze funkcjonowanie i komfort psychiczny. Osoby z wysoką samooceną bardziej dostrzegają swoje mocne strony, korzystają ze swoich umiejętności i są bardziej zadowolone z życia. Osoby z niską samooceną częściej mają trudności w relacjach z innymi, mają skłonność do perfekcjonizmu i nadmiernej samokrytyki.
Jak budować zdrowy obraz siebie?
- praktyka samoakceptacji – akceptowanie zarówno mocnych, jak i słabszych stron
- okazywanie współczucia i wyrozumiałości wobec siebie – bądźmy wobec siebie wyrozumiali, tak, jak potrafimy być wyrozumiali wobec innych
- rozwijanie umiejętności i kompetencji – zarówno tych już posiadanych, jak i zdobywanie nowych
- docenianie własnych osiągnięć – nawet tych niewielkich
- psychoterapia – pomoże w spojrzeniu na siebie w bardziej racjonalny i konstruktywny sposób.
Samoocena nie jest dana nam raz na zawsze. Można pracować nad jej wzmacnianiem i stabilnością. Warto zadbać o tę część nas samych, ponieważ odpowiednie i regularne podlewanie da swój owoc na wielu obszarach życia. Realistyczna samoocena pomaga się rozwijać i podejmować wyzwania, które pojawiają się na naszej drodze.
Autor: psycholog mgr Natalia Wrona
