Czym jest lęk?

Lęk to nieprzyjemny stan emocjonalny, uczucie napięcia i obawy pojawiające się, gdy odczuwamy zagrożenie, które niekoniecznie musi być obiektywne czy łatwe do zweryfikowania. Wbrew pozorom lęk nie jest naszym wrogiem. Jego rolą jest ostrzeżenie przed potencjalnym zagrożeniem, a więc powinien pełnić rolę obrońcy. Gdyby prehistoryczny człowiek nie odczuwał lęku, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że gatunek ludzki by nie przetrwał 😉

Różnica między strachem a lękiem

Musimy jednak pamiętać, że pojęcia strachu i lęku nie są tożsame. Strach pojawia się na skutek realnego, konkretnego bodźca (np. wściekłego psa pędzącego w naszą stronę), natomiast lęk dotyczy przewidywanego w przyszłości zagrożenia, które nie jest jednoznaczne czy obecne w danym momencie (np. obawa, że zachorujemy przed ważnym egzaminem, podczas gdy nawet nie obserwujemy objawów chorobowych). Strach to emocja o stosunkowo krótkim przebiegu – występuje w sytuacji zagrożenia i mija, gdy owe zagrożenie ustąpi. Lęk z kolei może być długotrwały i utrzymywać się bez realnej przyczyny. Różnicę tę możemy podsumować następująco: strach odczuwamy w momencie pożaru, a lęk wtedy, gdy nieustannie sprawdzamy czy nic się nie zapali.

Funkcje lęku

Raczej wszyscy jednogłośnie się zgodzimy, że lęk nie jest przyjemnym uczuciem. Jednak pełni ważne funkcje adaptacyjne, ponieważ ostrzega przed ewentualnym niebezpieczeństwem i mobilizuje do działania. Jednak funkcja ta zmienia się, gdy lęk rośnie w siłę, z czasem zaczyna przytłaczać i staje się przewlekły. Jest to oznaka, że należy przyjrzeć się mu bliżej zanim zacznie się uogólniać na inne obszary naszego życia.

Objawy lęku

Lęk niesie za sobą różnorakie objawy, zajmując nasze myśli, ciało i wpływając na zachowanie.

Do objawów psychicznych (na płaszczyźnie poznawczej i emocjonalnej) lęk może objawiać się m.in. jako:

  • uczucie niepokoju, napięcia
  • drażliwość
  • natrętne myśli
  • zniekształcenia poznawcze takie jak katastrofizowanie (np.„stanie się coś strasznego”)
  • trudności z koncentracją czy podejmowaniem decyzji
  • uczucie utraty kontroli
  • nadmierna czujność (bycie ciągle w trybie alarmowym).

Do objawów somatycznych/fizjologicznych (dotyczących naszego ciała) zaliczyć możemy m.in.:

  • przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech
  • duszności
  • suchość w jamie ustnej
  • pocenie się
  • drżenie, mrowienie lub drętwienie kończyn
  • bóle i/lub zawroty głowy
  • mdłości, bóle brzucha, biegunka
  • napięcie mięśni
  • ucisk w klatce piersiowej
  • zaburzenia snu/bezsenność (np. trudności z zaśnięciem, przedwczesne wybudzanie się).

W aspekcie zachowania wyróżnić należy następujące objawy behawioralne:

  • unikanie sytuacji, które mogą wywołać lęk czy napięcie
  • chaotyczne ruchy
  • wycofywanie się z aktywności
  • uczucie guli w gardle
  • czynności „nerwowe” takie jak obgryzanie paznokci, skubanie skórek, pocieranie dłoni, drapanie się
  • niemożność usiedzenia w miejscu, potrzeba pozostawania w ruchu
  • spowolnienie lub nadmierne pobudzenie.

Lęk a zaburzenia lękowe

Każdy z nas doświadcza czasem lęku. Nie jesteśmy w stanie całkowicie go wyeliminować, dlatego warto nauczyć się z nim żyć, starać się dotrzeć do jego źródła i minimalizować nieprzyjemne skutki. Niestety niekiedy lęk staje się tak uciążliwy, że zakłóca codzienne funkcjonowanie, znacznie obniżając komfort życia. Wtedy należy rozważyć skorzystanie z pomocy specjalisty zdrowia psychicznego, który postawi diagnozę i określi plan leczenia. Nie należy bagatelizować wzmożonych objawów lęku, ponieważ mogą one spełniać kryteria jakiegoś zaburzenia lękowego (np. fobii społecznej, zaburzenia lękowego uogólnionego, zaburzenia panicznego czy fobii prostej).

Jak radzić sobie z lękiem?

Pomocne mogą być m.in.:

  • techniki oddechowe i relaksacyjne
  • zadbanie o dobrze zbilansowaną dietę i higienę snu
  • medytacja
  • mindfulness (uważność)
  • terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
  • metoda zwana ekspozycją
  • wsparcie społeczne (np. grupy wsparcia)
  • aktywizacja behawioralna
  • leczenie farmakologiczne (konieczne w niektórych przypadkach).

Lęk towarzyszy człowiekowi od zawsze. Może chronić i mobilizować lub stać się uciążliwym i ograniczającym. Nie walczmy z lękiem, ponieważ im bardziej staramy się go nie odczuwać, tym bardziej stara się nami owładnąć. Warto nauczyć się go rozumieć i regulować, a psychoterapia daje do tego przestrzeń i narzędzia, podwyższając tym samym jakość życia.

Autor: psycholog mgr Natalia Wrona